Het chiasme: maak jouw tekst creatiever. 

Wat is een chiasme?

Bij een chiasme worden twee woorden in een omgekeerde volgorde herhaald. Die twee woorden zijn precies hetzelfde óf ze lijken op elkaar. Chiasme betekent kruisstelling en komt van de Griekse letter Chi, ofwel X.

Voorbeeld van een chiasme

“Dames en heren, jongens en meisjes”. Zet een X of een kruis tussen twee regels en je ziet dat de omkeringen met elkaar zijn verbonden.

Ze komen vaker voor dan je denkt

De kans is groot dat je vaak chiasme’s hoort maar niet direct herkent. Eén bekende 90’s hit van de Duitse technoband Scooter bevatte de zin: “It’s nice to be important, but it’s more important to be nice“. Zie hier de kruisstelling: het chiasme.

De kracht van een chiasme

De kracht van een chiasme is herhaling. Een herhaling blijft hangen in ons geheugen. En dat is natuurlijk precies wat je als tekstschrijver wilt: zorgen dat je teksten herinnerd worden bij je doelgroep. Chiasme’s kunnen worden ingezet om een tekst speelser te maken of juist om een boodschap kracht bij te zetten.

Waar je chiasmes plaatst in je tekst

Chiasme’s kun je op meerdere plekken in je tekst plaatsen. Elke positie heeft een nét wat andere impact op de lezer. Een aantal ideeën op een rijtje.

• Het chiasme in de titel
  Dit doe je om je titel extra te laten opvallen. De lezer besteedt er door de speelse tekst extra aandacht aan. Zo kan een mooie titel voor een blog over het nut van sociale activiteiten zijn: “Doe meer samen. Samen bereik je meer”.

• In de tekst als ‘break’ in de pagina
  Je voegt met het chiasme een pauze toe in de content. Dan kan bijvoorbeeld via een quote van een schrijver of artiest. Plaats je een blog over sterk schommelende beurskoersen? Misschien is er ruimte voor de chiasme van rapper Snoop Dogg: “With my mind on my money, and my money on my mind”, afkomstig uit het nummer Gin and Juice.

• Aan het einde van een betoog
  Gebruik een chiasme als call-to-action (CTA) Er moet actie gevoerd worden om de politiek in beweging te brengen. De voorzitter van de actiegroep sluit af met:  “Één voor allen en allen voor één!”

Enkele chiasme voorbeelden

Misschien wel het bekendste Nederlandse voorbeeld van een chiasme is de zin uit het nummer dat op veel festivals en in vele kroegen wordt gedraaid. Bedacht door Thé Lau van de Nederlandse rockband The Scene. We hebben het natuurlijk over de zin Iedereen is van de wereld en de wereld is van iedereen. Je voelt hoeveel kracht deze zin heeft; het kost weinig moeite om je deze zin te herinneren.

Andere voorbeelden van chiasmes

• Een bekend Nederlands voorbeeld komt van J.C. Bloem, een dichter uit de Nederlandse literatuur: “Denkend aan de dood kan ik niet slapen. En niet slapend denk ik aan de dood“.

• Ook Stichting Warchild koos voor deze stijlfiguur in de campagne: “Je kunt een kind wel uit de oorlog halen, maar hoe haal je een oorlog uit een kind“.

Een chiasme maakt je tekst dus creatiever

In plaats van een belangrijke tekst op een meer conventionele manier op te laten vallen, bijvoorbeeld via een afwijkende opmaak, gebiedende wijs of creatieve vraagstelling, kun je deze stijlfiguur gebruiken om je op een nét wat originelere manier te onderscheiden.

Het chiasme vormt dus een praktische manier om je tekst leuker en beeldender te maken. Het stijlfiguur springt eruit en blijft hangen in je herinnering. Deze kruisstelling is een mooie creatieve aanvulling op jouw tekst!